[CQX] Maatschappij

[Kaaiman]

0700 is het algemene alarmnummer

Is dat soms nog niet zo lang het geval? Met ouderwetse draaischijftelefoons is de 0 het nummer dat het langst duurt om te draaien (vooral het terugveren van de schijf duurt lang). Voor een alarmnummer als elke seconde telt, is 0700 niet bepaald het snelste nummer met zo'n telefoon.

[Dulminis]

Zoals vermeld dateert het huidige systeem (nationaal althans) van 2001. Dat landelijke nummer is ook erg nieuw; daarvoor moest men het stellen met het nummer van de plaatselijke hulpdiensten.

[Faylin]

0700 is het algemene alarmnummer

Is dat soms nog niet zo lang het geval? Met ouderwetse draaischijftelefoons is de 0 het nummer dat het langst duurt om te draaien (vooral het terugveren van de schijf duurt lang). Voor een alarmnummer als elke seconde telt, is 0700 niet bepaald het snelste nummer met zo'n telefoon.

Die discussie hadden we destijds ook bij Nionië gevoerd, omdat daar het alarmnummer 0400 is . En daarbij, hoeveel mensen met een draaitelefoon zullen er nu nog zijn?

[Kathor]

Ja, ik vrees gezien wat voor een pover land Kartjas is er nog wel veel mensen een draaitelefoon hebben. Bij ontwikkelde landen als Nionië heb je dat nog heel weinig

[Dulminis]

Ik was in 2012 in Tirana en Durrës, en daar liep men op straat toch al wel met al dan niet hippe smartphones. Maar ja, naast auto's zijn die dingen waarschijnlijk het eerste dat iemand aanschaft, terwijl ik zelf dan zou zeggen: dat geld steek ik in het mooier maken van mijn huis of zoiets. Maar ik weet natuurlijk niet hoe de situatie in uithoeken als Gjirokastër of op het platteland is. Zal men daar op z'n minst niet toch al wel toetstelefoons hebben?

In 1998 stond er bij mij thuis een draaischijftelefoon en daar kon je een aantal informatienummers wel mee bereiken, maar bv. keuzemenu's ('toets 1 voor een halfslachtige oplossing waarvoor u ons later nog weer moet terugbellen' e.d.) werkten daarmee niet.

En hoe doet men dat in de VS met een nummer als 911? Daar zullen toch ook nog wel hillbilly's rondlopen met draaischijftelefoons..

[BlaZ]

Overal heeft men wel mobiele telefoons. Een telefoon kost in verhouding ook helemaal niks.

"In Q3 this year, Africa’s 54 countries and 1.08 billion people had accumulated 821 million mobile subscribers"
Je land moet dus wel echt extreem arm zijn, dat men nog draaitelefoons gebruikt.
Waar ik ben geweest in Nicaragua, Honduras, El Salvador etc , heeft iedereen een mobieltje. Ipv dure Samsung, Apple telefoons heeft het armere deel van de bevolking dan gewoon een plastic toestel.

Wat je ziet in arme landen is dat men geen vaste lijn heeft maar alles via het mobiele netwerk gaat. Hier in Litouwen zie je zelfs vaak al dat er op kantoren zonder landlijnen en puur met mobieltjes gewerkt wordt.
De tarieven zijn dan ook stukken lager dan in Nederland, voor 2gb datagebruik via mobiel betaal ik maandelijks 1,25 euro.

Het zoveel waarde hechten aan het huis is eigenlijk iets typisch Germaans. In Mexico bijvoorbeeld is het vrij normaal om amper meubels in je huis te hebben, maar wel een mooie nieuwe auto voor de deur om je status op te krikken

[Koen]

0700 is het algemene alarmnummer

Is dat soms nog niet zo lang het geval? Met ouderwetse draaischijftelefoons is de 0 het nummer dat het langst duurt om te draaien (vooral het terugveren van de schijf duurt lang). Voor een alarmnummer als elke seconde telt, is 0700 niet bepaald het snelste nummer met zo'n telefoon.

Volgens mij is de snelheid die je nodig hebt om het nummer te draaien lang niet altijd een belangrijke factor geweest bij het kiezen van een alarmnummer. Bijvoorbeeld:
- Het oudste alarmnummer (van het Verenigd Koninkrijk uit 1937) was 999.
- België had eerst het nummer 100.
- Nederland had tot 1990 het nummer 0011 en daarna tot 1997 0611.
- Australië heeft 000.

PS. Op een draaischijftelefoon is de 1 het snelst te draaien en de 0 het langzaamst. Van korte naar lange draaitijd: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0.

[MandelSoft]

Hangt er vanaf. Ik kan mij herinneren in een Zweeds techniekmuseum dat de 0 daar juist aan het begin zat bij Zweedse telefoons, een opvallende afwijking.

[Dulminis]

Volgens mijn achterhoofd heb ik een gedeelte hierover al gepost, maar aangezien het toch een verhaal is... Het laatste gedeelte over straffen e.d. is nieuw.

Justitie en ordehandhaving

Spoiler: weergeven

Het belangrijkste juridische document is de grondwet, die sinds de oorspronkelijke grondwet van 1744 een aantal keren gewijzigd is, ten laatste in 1991. Het Costitusiȯsćeni Hunx (Grondwettelijk Hof) waakt over de naleving van deze grondwet. Dit Hof bestaat uit zeven rechters, die voor het leven benoemd worden door de Landvoogd op voordracht van de regering en het Źu̇x́o.

Voorts zijn er (van onder naar boven) Vutenė Ragihė Hunxexe (Hoven van Eerste Instantie), die rechtspreken in alle eerste instanties van privaat- en publiekrecht, behalve strafrecht, dat onder de Xeharq́usćenė Ȧśib́ȧv́ė Hunxexe (Hoven van Strafrecht) valt. De Celegėtė Hunxexe (Hoven van Appèl) spreken recht in alle tweede instanties, wanneer men beroep aantekent over een beslissing van een Hof van Eerste Instantie of Strafrecht. Wanneer men beroep wil aantekenen over een beslissing van het Hof van Appèl, kan men nog naar het Casasiav́ė Hunx (Hof van Cassatie) gaan, dat geen inhoudelijk vonnis velt over een zaak, maar alleen kijkt of de procedures door de lagere rechtbanken naar behoren in acht genomen zijn en zo nodig een vonnis kan verbreken. De rechters van deze hoven worden door de regering benoemd voor een periode van drie jaar; ze kunnen herbenoemd worden in hetzelfde hof voor een tweede periode van drie jaar en daarna nog eens voor een periode van één jaar.

Iedere Cėv́i (Stad) en Remi (Veld), en soms ook een Ȧshulė (Gewest) beschikt over een Cėv́isćeni, Remisćeni resp. Ȧshulesćeni Avocat (Stads-, Veld- of Gewestprocureur), die bij gepleegde strafbare feiten bepaalt of iemand in aanmerking komt voor strafvervolging. In het geval van Remixe komt het geregeld voor dat de Gizeuhė (Schout) ook dienst doet als Streekprocureur.

Ordehandhaving wordt lokaal geregeld door de politie. X́ahalȧv́ėn Źuv́ėzetesćeni Ṕoletexe (X́ŹṔ, 's Landvoogds Ordetroepen) voeren op nationaal niveau politietaken uit, maar zijn formeel onderdeel van het leger. Zowel de politie in grote steden als de X́ŹṔ in het algemeen staan bekend om hun vaak hardhandige optreden bij arrestaties, en ook wanneer de arrestant uiteindelijk een onschuldige voorbijganger bleek te zijn, dan is het erg moeilijk om schadevergoeding te krijgen voor eventueel geleden lichamelijk letsel. De straffen voor verkrachting en moord zijn het hoogst: hiervoor krijgt men levenslang. Hoewel Cȧrq́ax formeel echter de doodstraf niet kent, komt het zelden voor dat iemand langer dan tien jaar in de gevangenis overleeft; wanneer een gevangene het leven niet verliest door toedoen van een medegevangene of vaak ook de cipiers, dan helpen slechte hygiënische omstandigheden zijn gezondheid binnen die tijd wel om zeep. Van internationale kritiek hierop (bv. door Amnesty International) trekt de regering in Hov́an zich doorgaans weinig aan.

[Dulminis]

Onderwijs in Cȧrq́ax

Spoiler: weergeven

Door de staat gereguleerd onderwijs is in Cȧrq́ax verplicht van het vijfde tot het vijftiende levensjaar. Daarna mag men op zoek naar werk (dit zijn volwaardige banen, maar men kan ook werk-leer-trajecten volgen om zich te specialiseren in een bepaald vakgebied) of vrijwillig verder studeren. Om de doorstroom op de arbeidsmarkt te bevorderen krijgen bedrijven een iets hoger belastingvoordeel wanneer ze schoolverlaters in dienst nemen dan wanneer ze kiezen voor oudere werknemers; het verschil is overigens niet groot, dus werkloosheid is doorgaans min of meer evenredig verdeeld over alle leeftijden. Voltijds studeren is duur, dus hoger opgeleiden zijn vaak van gegoede komaf. Het is echter mogelijk voor minderbedeelden om een beurs te krijgen; dit geschiedt normaliter op voordracht van de rector of directeur van de onderwijsinstelling waar een student zijn laatste verplichte onderwijs heeft gevolgd. Ook zonder zo'n voordracht is het mogelijk om een beurs te krijgen, maar dat heeft bureaucratisch aanmerkelijk meer voeten in de aarde.

Het educatieve traject van een Karktisch kind kan beginnen bij de U̇rq́ezėi Hustė ('Voorschool'), te vergelijken met een peuter- of vroege kleuterschool. Deze is beschikbaar voor kinderen die ouder zijn dan 30 maanden en duurt tot het moment dat het kind vijf jaar oud wordt. Op dat moment gaat het naar de Vuteni Hustė ('Eerste School'), waar het begint in de eerste klas, wanneer de eerste dag van aanwezigheid direct na de zomervakantie is of uiterlijk zeven maanden daarna, of naar de nulde klas, wanneer dat niet het geval is. De Vuteni Hustė duurt vijf jaar en leert kinderen algemene basisvaardigheden zoals lezen, schrijven, rekenen, de hoofdlijnen van de geschiedenis van Cȧrq́ax, godsdienstonderwijs en zaken als aardrijkskunde, biologie en kunstvormen. Verder wordt er aandacht besteed aan 'levenspraktijk', dat kinderen leert zichzelf te leren in allerlei situaties buitenshuis en in de natuur; niet-Karktiërs vergelijken dit wel eens met wat elders bekend staat als scouting of padvinderij. Ook gymnastiek, zwemmen en - waar mogelijk - bergbeklimmen vallen hieronder. Het onderwijs in de Vuteni Hustė vindt geregeld plaats buiten het schoolgebouw.

Na vijf jaar Vuteni Hustė gaat men naar de volgende leergang, die weinig verrassend bekend staat als de V́ėxeni Hustė ('Tweede School'). Ook deze duurt vijf jaar. Hier wordt minder aandacht besteed aan levenspraktijk, dat verdeeld wordt over de andere vakken, en de gewonnen tijd wordt opgevuld met vakken als natuurkunde, scheikunde, boekhouden en vreemde talen (naar keuze Engels, Latijn en Duits, vanwege de nabijheid van deze talen in de buurlanden). In de eerste drie jaren van de V́ėxeni Hustė zijn alle vakken (Karktisch, een vreemde taal, wiskunde, natuurkunde, scheikunde, biologie, aardrijkskunde, geschiedenis (inclusief godsdienstonderwijs), boekhouden, een kunstvak, gymnastiek of zwemmen of bergbeklimmen) verplicht voor iedereen; in de laatste twee jaren kan men vakken laten vallen (behalve Karktisch) en zich specialiseren in andere vakken.

Voor wie daarna voltijds verder wil leren, is er de Ćėv́eni Hustė ('Derde School'). Dit is in de praktijk een elitekostschool die maximaal vier jaar duurt en waar men alleen wordt toegelaten met een zeker intellectueel niveau. Na het derde jaar kan men bij goede prestaties al beslissen om over te stappen naar een hogeschool of universiteit. Naast de specialisatievakken van de V́ėxeni Hustė biedt men op de Ćėv́eni Hustė keuzevakken als filosofie, maatschappijleer en politiek, kunstgeschiedenis en meer vreemde talen. Vanwege het geringe aantal studenten is het aantal van deze scholen niet groot: er bevinden zich momenteel slechts drie in heel Cȧrq́ax, namelijk in Curśa, Oca en X́ozȧxexe. Er zijn plannen om een vierde Ćėv́eni Hustė te openen in het oosten van het land.

[Dulminis]

Opvoeding

Spoiler: weergeven

Opvoeding in Cȧrq́ax is iets wat bijna volledig aan de ouders en het onderwijs overgelaten wordt. De overheid houdt haar handen ervan af en treedt bij eventuele overlast op zoals ze tegenover volwassenen zou optreden, met dit verschil, dat kinderen ontzien worden en de verantwoordelijke volwassene dus voor de eventuele straf opdraait. Het is dus in het belang van de ouders (en de scholen) om de kinderen die onder hun verantwoordelijkheid vallen, goed op te voeden.

Wanneer een ouder gearresteerd wordt en achter de tralies verdwijnt vanwege een door zijn of haar kind gepleegde misdaad, dan is het aan diens familie om de opvoeding (tijdelijk) over te nemen of althans zorg te dragen dat het in goede banen wordt geleid. Ook wezen worden normaliter door andere familieleden opgenomen.

Werkelijk onhandelbare kinderen en wezen zonder verdere familie kunnen in jeugdinternaten worden opgenomen. Deze internaten zijn vaak slecht befaamd en sommigen hebben het imago een soort strafkamp te zijn.

Alcohol, drugs en 'films voor volwassenen'
Er bestaat in Cȧrq́ax geen minimumleeftijd voor alcohol, drugs en x-rated films. De meeste drugs zijn sowieso verboden, dus als je als jongere gecontroleerd wordt door de politie en ze vinden drugs, maar je hebt verder geen overlast veroorzaakt, kan je ouder alleen voor het drugsbezit gearresteerd worden. Het is aan de ouders om toe te zien op verstandig gebruik van benevelende dranken, geestverruimende middelen en seksuele opvoeding, en, zoals gezegd, bij overlast worden de ouders gestraft.

Verder kan in een verkrachtingszaak waarin jongeren actief betrokken zijn, de politie een huiszoeking doen. Wanneer een grote hoeveelheid x-rated films aangetroffen wordt, beschouwt men de ouders actief schuldig aan slechte opvoeding; wanneer dat niet het geval is, kan de ouders hooguit nalatigheid ten laste gelegd worden.

[Dulminis]

Defensie in Cȧrq́ax

Spoiler: weergeven

De Cȧrq́ėni Vapsiti Varq́astmȧsćeni Sȧǵusexe (CVVS, Karktische Gewapende Strijdkrachten) bestaan in hun huidige vorm sinds 1926. In de vier jaar daarvoor werd het privéleger van de landvoogd, dat tot 1913 de verdediging van zowel de landvoogd als het hele land op zich genomen had en tussen 1913 en 1922 in de burgeroorlog versplinterd was geraakt, omgevormd tot een staatsleger, dat onder het gezag van de regering staat bij monde van de minister van defensie. Op papier is de landvoogd overigens nog steeds opperbevelhebber en dient hij zijn leger in de strijd te leiden, maar iedereen is het erover eens dat dat slechts theorie is, zoals de praktijk in de Tweede Wereldoorlog en de Eerste Hilgaroorlog heeft uitgewezen.

De CVVS bestaat uit de Generale Staf, de Karktische Landmacht, de Karktische Luchtmacht, de Karktische Marine en de X́ŹP (de landelijke politiedienst; zie een eerdere post over Justitie en ordehandhaving). Volgens de Wet op de Karktische Gewapende Strijdkrachten die sinds 1926 onverwanderd van kracht is geweest, zijn de CVVS belast met de bescherming van de territoriale integriteit van het land, het ondersteunen en helpen van burgers in geval van natuurlijke en andere rampen en hen te waarschuwen voor militaire en niet-militaire gevaren, en het handhaven van de orde zoals deze door de wet is vastgesteld. De Landmacht en de Luchtmacht zijn de belangrijkste takken; de Marine is van een bescheidener omvang, vanwege de beperkte hoeveelheid kust waarover het land beschikt. Alle takken hebben hun hoofdkwartier in (of in de buurt van) Hov́an. De Landmacht beschikt verder over een handjevol bases die over het hele land verspreid zijn; de drie Luchtmachtbases bevinden zich bij Lu̇źo, Xėzė en Vȧrśalek; de marinebasis bij İq́izėni Caǵuq́.

Hoewel wapens en munitie voor een aardig deel in Karktische wapenfabrieken zelf gemaakt worden, is rijdend, vliegend en varend materieel voor het overgrote deel van buitenlandse makelij. Cȧrq́ax heeft tijdens de Koude Oorlog (al dan niet direct) zaken gedaan met zowel het Westen als het Oosten en beschikt dus nu over een bonte verzameling voer-, vlieg- en vaartuigen, waarvan de meeste nodig aan modernisering toe zijn.

Cȧrq́ax kent militaire dienstplicht voor mannen van 18 tot 45 jaar en vrouwen van 18 tot 35 jaar; deze geldt voor de oudste helft van de kinderen in een gezin, waarbij deze voor ten minste één kind geldt, maar de 'helft' verder naar beneden wordt afgerond, dus in een gezin met één kind heeft dat kind dienstplicht, in een gezin met drie kinderen heeft er één dienstplicht, in een gezin met vijf kinderen twee, etc. De actieve dienstplicht duurt vijf jaar. Wanneer de dienstplichtige zwanger wordt, kan de dienstplicht worden uitgesteld of eventueel (tijdelijk) overgedragen op een broer of zus. Na de actieve dienstplicht wordt wie geen carrière in het leger wil volgen, reservist. Reservisten volgen elke twee jaar een herhalingstraining.

(Een en ander wordt t.z.t. nog nader uitgewerkt)

[Dulminis]

Karktische tv-zenderlogo's

We hebben hier de logo's van de Śtȧtesćeni Fensė (Staatstelevisie). Deze zendt alleen uit als er wat te melden is op politiek gebied of in het landsbelang.

Verder de vier zenders Vuteni Fensė Ocaǵodė (Eerste TV van Oca; oorspronkelijk een regionale zender die inmiddels in (bijna) heel Cȧrq́ax uitzendt. Brengt nieuws, sport, actualiteiten, documentaires etc.), V́ėxeni Fensė Ocaǵodė (Tweede TV van Oca; entertainment, veel spelprogramma’s, series, soaps, films, minder intellectueel nieuws. ’s Middags veel kinderprogramma’s), Ćėv́eni Fensė Ocaǵodė (Derde TV van Oca; cultuur, muziek, festivalverslagen, experimentele films...), en Aulu̇ni Fensė Ocaǵodė (Vierde TV van Oca; economie, beurs, beleggen, veel politiek nieuws).

Ėlźasćeni Fensė is een regionale zender die gemaakt is voor en door de omwonenden van de oevers van het Ėlźa-meer. Veel locaal nieuws (dorpsfeesten, watersportwedstrijden op het meer, locale kleine criminaliteitsbestrijding, etc.).

Een zevende zender die ik tot nu toe bedacht heb die in een groot deel van Kartjas uitzendt, zijn de Ėleqtrȯniqi Seźox́ov́ixe (Elektronische Boeren), een alternatieve jongerenzender, waarover begin volgende week nieuws. Hiervan is nog geen logo.

Spoiler: weergeven

[Dulminis]

Rampjes in de buurt
Naar aanleiding van een incident vanochtend hei zu Lëtzebuerg met een brand een paar straten verderop die rond vijf uur is uitgebroken in een of andere privéclub (lees waarschijnlijk 'hoerderij') waarbij de brandweer de omwonenden adviseerde deuren en ramen gesloten hadden, welk advies ik toen ik om 9.00 uur opstond inderdaad op de website van RTL kon lezen onder het genot van de brandlucht die nu in mijn huis hangt (zomer, dus alle ramen open), vroeg ik me af hoe dit soort dingen in mijn landen geregeld zijn.

In Kartjas bestaan verschillende systemen. Oca heeft al enige jaren een sms-dienst om burgers te waarschuwen, maar daar is het ook urgenter dan op de meeste andere plekken, aangezien er in de havens/industriegebieden geregeld nare goederen opgeslagen staan. Uit een recent onderzoek is echter gebleken dat veel burgers niet op de hoogte zijn van deze dienst en zich er dus niet voor hebben aangemeld. Een nieuwe campagne moet de situatie verbeteren (en vanwege de Atlantische Raad zal de informatie binnenkort naar believen ook in het Engels kunnen worden verkregen).

Ook sommige andere grote steden hebben een sms-dienst, terwijl elders dringende mededelingen via de lokale televisiezender worden medegedeeld (waarbij je dus maar net op het juiste moment moet inschakelen). In dorpen is de sociale controle dan weer groter, dus in geval van nood zullen inwoners elkaar waarschuwen.

[Matt]

Bestaat er ook een luchtalarm o.i.d. of is er alleen sprake van een SMS-dienst en de sociale cohesie? Ik ben dan wel benieuwd hoe dat geregeld was vóórdat SMS bestond.

[Dulminis]

Ja, er is natuurlijk een luchtalarm, maar coördinatie over wanneer dat moet worden afgevuurd, is niet altijd perfect. Bij oorlog weet men het zeker, bij een onduidelijke brand in een chemische fabriek duurt het soms erg lang voordat men het alarm aanricht.

[Dulminis]

Legaliteit in Cȧrq́ax

Voor veel zaken in Cȧrq́ax bestaat geen specifieke wet- of regelgeving, maar geldt dat derden geen hinder of schade mogen ondervinden van de handelingen van een burger. Wie bv. naar het ziekenhuis moet vanwege overmatig drank- of drugsgebruik, kan hiervoor een boete krijgen, maar ook tegen doktersadvies in er bewust een ongezonde levensstijl op nahouden kan leiden tot boetes en (afhankelijk van de verzekeraar en de verzekering) tot het einde van het verzekeringscontract in geval van een aanvullende zorgverzekering (basisverzekeringen zijn overheidsgereguleerd en geldig/verplicht voor iedereen).

• Euthanasie - Legaal
  Persoon moet wilsbekwaam zijn; zo niet, dan beslist de familie in overleg met de behandelend arts en een onafhankelijk arts
• Abortus - Geen wetgeving
  Theoretisch dus legaal, hoewel er maatschappelijk afkeurend op gereageerd wordt
• Zelfmoord - Geen wetgeving
  Het veroorzaken van overlast is echter strafbaar; nabestaanden kunnen opdraaien voor de kosten voor bv. de inzet van hulpdiensten
• Helpen bij Zelfmoord - Illegaal
  Bij gebrek aan specifieke wetgeving staat helpen bij zelfmoord gelijk aan moord
• Doodstraf - illegaal

• Religie - Legaal
  Vrijheid van belijdenis, aan de openlijke verkondiging van religieuze overtuigingen zijn regels gebonden
• Wapenbezit - Illegaal
• Mensenhandel - Illegaal
• Incest - Illegaal
• Soft en Harde Pornografie - Geen wetgeving
  Zoals bij zoveel zaken geldt hier de verantwoordelijkheid van de ouders/familie
• Kinderpornografie - Geen wetgeving
  Zie boven, maar maatschappelijk wordt er afkeurend op kinderpornografie gereageerd
• Pedofilie - Illegaal
• Prostitutie - Illegaal
• Homoseksualiteit - Geen wetgeving
• Polygamie - Geen wetgeving
  Bij het huwelijk staat voorop dat er goed geregeld is hoe er voor eventuele kinderen gezorgd wordt; in geval van geen kinderen maakt men zich sowieso over weinig druk in Cȧrq́ax

• Drugs - Geen duidelijke wetgeving
  Bepaalde typen zijn legaal en bij de apotheek verkrijgbaar
• Tabak - Geen wetgeving
• Alcohol - Geen wetgeving
  Ook hier geldt dat ouders verantwoordelijk zijn voor hun kinderen en ze dus moeten sturen drugs, alcohol en tabak hooguit met mate te gebruiken.

Leeftijdsgrenzen
Volwassen vanaf - 15 of einde schoolcarrière
Leerplicht - 5-15
Strafrechtelijke Verantwoordelijkheid - 12 minderjarigenwet, 15 of einde schoolcarrière meerderjarigenwet
Identificeringsplicht* - geen
Legale seks - geen wetgeving
Rijbewijs brommer - 17
Rijbewijs auto - 17
Rijbewijs vrachtwagen - 19
Dienstplicht - geen
Huwelijksleeftijd - geen wetgeving
Verkiesbaarheid - 25
Legaal werken - 15, wie nog naar school gaat een maximaal aantal uren per jaar
Bier/Wijn/Tabak - geen wetgeving
Sterke Drank - geen wetgeving
Pensioenleeftijd - 65

*: ID-kaarten worden verschaft vanaf 15 jaar.

[TBR]

Kartjas lijkt me best een schizofreen land. Men wil aan de ene kant zo weinig mogelijk bemoeienis van de overheid, maar aan de andere kant is er een ongezonde levensstijl op na houden illegaal en is er dus veel sociale controle nodig. Blijkbaar is men erg gericht op de kleine, (dorps)gemeenschap.

[Dulminis]

Op zich is er een ongezonde leefstijl op nahouden niet illegaal; als je jezelf wilt dooddrinken, prima, maar doe dat ergens waar je niet in de weg ligt als je ligt weg te rotten. Ook zelfmoord plegen is prima, maar als je van een brug springt en daarbij een auto raakt of los door het dak van een lager gelegen huis valt (dat gebeurde hier in Luxemburg bij de Pont Grand-Duchesse Charlotte/de Roude Bréck nog wel, vandaar de lelijke omheining), dan krijgen je nabestaanden een rekening.

Het idee is feitelijk gewoon: wie overlast/schade veroorzaakt, krijgt daarvoor de rekening.

[TBR]

Dat kan je wel heel ver doortrekken, al neem ik aan dat mensen met een zeurstem er niet worden opgesloten in een instelling, of wel?

[Dulminis]

Het hangt natuurlijk een beetje van de situatie af, maar iemand met een zeurstem die je één keer opbelt of zelfs geregeld tegenkomt op je werk moet je maar verdragen. Daar geldt ook nog dat zo'n persoon er niets aan kan doen. Het is pas kwalijk wanneer een persoon met een zeurstem weet dat hij een zeurstem heeft en met opzet je voicemailbox met nare berichten gaat volspammen. Dat is stalkerij en dus niet aardig.

[Dulminis]

Horeca

Tabernaxe (Nėpexe)
De dorstige Karktiër kan zich wenden tot een café; dit staat officieel bekend als taberna (spreek uit: /ta'be̞ɹna/), maar in de volksmond wordt het nėp genoemd. Het eerste woord is overduidelijk een leenwoord van de zuiderburen; het populaire nėp (/neɪp/) deed zijn intrede in de late 19e en vroege 20e eeuw en is een afleiding van het Duitse woord Kneipe.

Regelgeving omtrent het openen van een café is tamelijk vrij; iedereen kan bij wijze van spreken een café openen op zolder of in de schuur. Vergunningen krijgen om alcoholische dranken te schenken is daarentegen nogal gecompliceerd en de caféhouder en zijn café dienen daarvoor aan tal van voorwaarden te voldoen. Alcoholschenkende cafés vindt men daarom vaak op centrale verzamelpunten in dorpen en steden, terwijl er daarnaast veel decentrale cafés bestaan waar men zelfs geen bier kan krijgen, maar wel sappen, melk, frisdrank enz.

In cafés wordt doorgaans niet gegeten, afgezien van wat borrelnootjes en chips. Wie honger heeft, gaat naar een restaurant.

Resturantexe
Restaurants (resturant /ɹe̞s'tɯɹant/) zijn er in Kartjas in allerlei soorten en maten. Van grote, luxueuze dure restaurants tot de typisch Karktische Olushu (/'o̞lɯsɢɯ/), een soort rijdend frietkot waar men in puntzakken geraspt gefrituurd kippenvlees serveert; alles waar men eten voor anderen bereidt dat niet valt onder de huiselijke sfeer, staat bekend als 'restaurant'.

De meeste gerechten in restaurants zijn voor ten minste de helft vegetarisch: naast een stuk vlees zijn er vaak ook groente en aardappelen in een gerecht betrokken vleesloze gerechten of gerechten met vleesvervangende ingrediënten zijn daarom niet moeilijk te vinden in Kartjas, ook omdat Karktiërs zelf sowieso geen uitbundige vleeseters zijn. Hoewel er net als in veel westerse landen wel protesten zijn tegen het eten van dieren, is de disussie in Kartjas daarom vaak veel minder heftig dan elders.

Karktische restaurants kenmerken zich doordat er geen alcohol geschonken mag worden, tot grote ergernis van vooral de weinige restaurants met een Franse keuken in Kartjas, maar de regel zorgt er ook voor dat een drietal inheems Karktische gerechten niet in restaurants gegeten kunnen worden; deze blijven dus goed bewaarde geheimen voor iedereen die geen Karktiërs in zijn vriendenkring heeft.

Hotelexe
Onder 'hotels' (hotel /'ɢo̞te̞l/) vallen hotels, motels, B&B's, campings, jeugdherbergen etc. Motels zijn met name in het hoger gelegen en dunnerbevolkte oosten van het land te vinden. Hotels (ook de luxe hotels in de grote steden), campings en jeugdherbergen hebben zelden inpandige eetgelegenheden; motels en B&B's juist wel.